Ειρήνη Μάρκου (Βοντορήνη) (1917 – 2010): Η βραβευμένη από την Ακαδημία Αθηνών, Απεραθίτισσα, λαϊκή ποιήτρια…

 

Απαραίτητη σημείωση: Το πολύτιμο – ιστορικής σημασίας και αξίας – φωτογραφικό στιγμιότυπο από την εκδήλωση βράβευσης, κατά την λήψη, πήρε “φως”. Τεχνικό πρόβλημα ή αστοχία του φωτογράφου; Συμβαίνουν αυτά. Μικρή σημασία έχει…

 

Βιογραφικά Στοιχεία

Η Ειρήνη Μάρκου (“Βοντορήνη”) γεννήθηκε το 1917 στ’ Απεράθου της Νάξου. Εκεί φοίτησε στο Δημοτικό Σχολείο και στις δύο τάξεις του Ελληνικού, ενώ τα καλοκαίρια βοηθούσε τον πατέρα της στις αγροτικές εργασίες.

Παντρεύτηκε σε ηλικία 16 ετών και απέκτησε οκτώ παιδιά, εκ των οποίων το τέταρτο (ήταν το πρώτο αγόρι μετά από τρία κορίτσια) απεβίωσε σε ηλικία ενός έτους. 

Υπήρξε υφάντρα, ράφτρα και μαμή. Όταν τα παιδιά της μεγάλωσαν, ξενιτεύτηκε στην Αθήνα και για να τα ζήσει αναγκάστηκε να δουλέψει ως καθαρίστρια και παραδουλεύτρα. Απεβίωσε στις 24 Αυγούστου 2010 και αναπαύεται στο κοιμητήριο του Περιστερίου.

Βραβεία

Το 1980 δημοσίευσε την πρώτη ποιητική συλλογή της με τίτλο «Τα Σαράντα Κοχλίδια», αποτελούμενη από 7.994 στίχους, για την οποία βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών.

Η “Βοντορήνη”

και το Ζ’ Πανελλήνιο

Συνέδριο

“Η Νάξος Δια Μέσου

Των Αιώνων”

(Νάξος-Γλινάδο, 05.11.2023)

Με θέμα “Ψάχνω να δω μες στο άθωρο” – Ειρήνη Μάρκου: Η περίπτωση μιας λαϊκής ποιήτριας από την Απείρανθο της Νάξου, η Κομποχόλη Α., από το βήμα του Ζ’ Πανελλήνιου Συνεδρίου “Η Νάξος Δια Μέσου Των Αιώνων”, που πραγματοποιήθηκε στο Γλινάδο Νάξου (2-5 Νοεμβρίου 2023), έκανε – παρουσία δεκάδων Ναξίων και μη – εξαιρετικής σημασίας αναφορά (το μεσημέρι της Κυριακής 05 Νοεμβρίου) στην λαϊκή ποιήτρια, που τιμήθηκε-βραβεύτηκε για το σπουδαίο έργο της από την Ακαδημία Αθηνών, Ε. Μάρκου.

 

1981: Μια τηλεοπτική συνέντευξη σε δύο μέρη

 

Στο σημείο αυτό, παραθέτουμε μια τηλεοπτική συνέντευξη της “Βοντορήνης” που με το αξεπέραστης αξίας έργο της, επάξια κατέκτησε περίοπτη θέση στο πάνθεον των Ελλήνων Λαϊκών Ποιητών.

1983: Το αφιέρωμα της εφ. Ελεύθερος Τύπος

Ο έγκριτος δημοσιογράφος, τ. βουλευτής ΣΥΡΙΖΑ, Νάσος Αθανασίου εν έτει 1983 (14/11), σε ολοσέλιδο αφιέρωμα της εφ. Ελεύθερος Τύπος, στην Ειρήνη Μάρκου, υπό τον γενικό τίτλο – “Η κυρα-Ρήνη της Νάξου – “Ένας θηλυκός σύγχρονος Όμηρος”, μεταξύ άλλων, σημείωνε:

 

Όταν…

ΟΙ ΑΣΗΜΑΝΤΟΙ…

σημαίνουν πολλά

 

«Το Πανεπιστήμιο Αθηνών έχει – επιτέλους – απορίες. Πώς γίνεται να χρησιμοποιεί γνήσιο ομηρικό λεξιλόγιο μια αγράμματη γερόντισσα;

Κανονικά αυτό είναι αδύνατο για μιαν ασήμαντη μαντιλοφορούσα, η οποία – στην 66χρονη ζωή της – δεν γνώρισε άλλον Όμηρο, εκτός από τον τσαγκάρη της γειτονιάς της.

Ο ελληνικός λαός λέει σήμερα «ουρανός» – «παιδί» – «Ελένη», όπως τα έλεγαν οι πρόγονοί του πριν από δυόμισι χιλιάδες χρόνια. Τούτο διδάσκουν οι σοφοί μας. Μα τέτοια ζωντανή γλωσσική γέφυρα, που να συνδέει τον 20ο μ. Χ. με τον 7ο  π.Χ αιώνα, δεν έχουν ξανασυναντήσει.

Μήπως δεν πρόκειται καν για γέφυρα; Μήπως είναι η ίδια η ενότητα και η συνέχεια του έθνους των Ελλήνων; Γιατί ομηρική δεν είναι μόνο η λαλιά, αλλά και η ποιητική σκέψη της Μάρκου…»

-«Ο πατέρας μου έβαζε την υπογραφή του με σταυρό, Δούλευε λιθοξόος και με την τέχνη του μας κουτσοσυντηρούσε. Εννιά νομάτοι που’μαστε. Πάνε μακριά τα χρόνια εκείνα, μα δεν έσβησε η ταραχή της ψυχής μου, καθώς τον έβλεπα να κάνει την πέτρα να γελά.

»Έλεγα μέσα μου: Αν η νεκρή πέτρα μπορεί να μιλήσει, τότε τι να καρτερείς από τις λέξεις, που είναι ολοζώντανα κοριτσάκια; Κάπως έτσι ένιωθα, σαν άρχιζα να σκαλίζω στο μπακαλοτέφτερο. Κι αν ο γέρος δεν μου προκαλούσε τούτη τη σκέψη, δε θα’πιανα μολύβι και χαρτί, παρά μόνο για να γράψω τα βερεσέδια μου».

Στα χωριά

-Πηγή της διχοστασίας είναι ίσως η προσωπική φιλοδοξία, αφού όλοι εκεί μιλούν με «κοτσάκια», εκείνα τα ομοιοκατάληκτα τετράστιχα που είχαν πίσω τους τα φύλλα των παλιών ημερολόγιων του τοίχου. Και η Βοντορήνη έτσι ξεκίνησε. Πριν από μισόν αιώνα, στην ταφόπετρα του μονόχρονου γιού της, έγραψε:

«Στη μαύρη γη σου άρεσε

Νάρθεις να κατοικήσεις

Μα περιμένω και θαρρώ

Πως θα ξαναγυρίσεις.

Να μη λυπάσαι μάννα μου,

Ούτε κι εσύ, πατέρα

Γιατί σ’ αυτή τη μαύρη γης

Θα ‘ρθείτε μιαν ημέρα».

Αυτού του είδους η στιχοπλοκία περνάει από τον παππού στον εγγονό.

«Και η μάννα μου ήταν ποιήτρια», λέει η Βοντορήνη, «αλλά μόνο για τον πατέρα μου και για μας τα παιδιά της. Δεν την ενδιέφεραν οι παραέξω.

-…Αφού πέρασε αβοήθητη «κατοχές και πείνες», είδε ξαφνικά τους κριτικούς να λένε ότι τα Σαράντα Χοχλίδια της είναι μια σύγχρονη Ιλιάδα. Ότι – στο γλωσσικό ιδίωμα της Απειράνθου – συνθέτει εικόνες σαν εκείνες που έπλαθε ο Όμηρος. Ότι η ποιητική αρχιτεκτονική της είναι τέλεια…

Τα σαράντα χοχλίδια (:βότσαλα) αφηγούνται το καθένα την ιστορία του. Μα την αλήθεια, η έμπνευση έρχεται κατά τον ομηρικό τρόπο, δηλ. «απέξω» από τη Μούσα.

«Ένα χοχλίδι ερώτηξα κει κάτω στα Λιαρίδια

πως ήτανε και βρέθηκε μες

τ’ άλλα τα χοχλίδια.

Κι είπε μου, δες με και θα δεις,

Ψάξε με και θα μάθεις»

«γγίξε δαχτύλ’ απάνω μου

α θες κοντά μου νάρθης».

Ω πόσα πράματα κανείς

σε θέση να ‘ναι να ξέρει

κι αφήνει τ’ από πίσω ντου,

δίχως ν’ αγγίξει χέρι!

Κάθε χοχλίδι συλλοή,

κάθε χοχλίδι γνώση 

κάθε χοχλίδι μια σκεψά,

μια δόση και μια βρώση».

Ταπεινοί Έλληνες

Τα χοχλίδια είναι ταπεινοί Έλληνες που αρμενίζουν μέσα στο αποθεωτικό αγαιοπελαγίτικο φως. Είναι οι σπασμένες κολόνες των πιο όμορφων ναών του κόσμου. Είναι ξωκκλήσια και θλίψεις, βράχοι και αγώνες, αμπέλια και καρπερές νίκες, αγριολούλουδα και ηδονικές επιθυμίες.

Τώρα, η Βοντορήνη ολοκληρώνει ένα έργο δεκαοχτώ χιλιάδων στίχων! Μεγάλη επιτυχία ή μεγάλη αποτυχία; Σίγουρα μεγάλη προσπάθεια. Μπορεί να αστοχήσει ποιητικά, αλλά θα δώσει ένα λεξιλόγιο που αξίζει όσο δέκα καθηγητές Πανεπιστημίου (από αυτούς που καταστρέφουν τη χώρα με την πολυπραγμοσύνη τους).

Μα γιατί μιλάμε για αποτυχία; Τριάντα χρόνια δουλεύει αυτό το βιβλίο.

«Θα πάρω», λέει καλοσυνάτα, «ένα λυκόσκυλο να διώχνει τα 26 παιδόγγονά μου. Να μ’ αφήσουν ήσυχη να γράψω».

-Τα «Σαράντα Χοχλίδια» έχουν περίπου την έκταση της Οδύσσειας και το ίδιο ακαταλαβίστικη γλώσσα. Το έργο τούτο τεκμηριώνει τη διαπίστωση ξένων και Ρωμιών ελληνιστών, πως «ζουν» ακόμη πολλές ομηρικές λέξεις, που εμείς έχουμε ξεγράψει.

Ίσως αύριο αποδειχθεί πως η Μάρκου αποτελεί για την ποίηση ό,τι ο Θεόφιλος για τη ζωγραφική. Ή αυτή, ή κάποιος άλλος. Γιατί στα χωριά μας υπάρχουν πολλοί λαϊκοί τροβαδούροι. Ποιος θα βρει το Θεόφιλο της ποίησης;

Εργογραφία

Η Ειρήνη Μάρκου έχει χαρακτηριστεί ως «Ένας Σύγχρονος Θηλυκός Όμηρος» καθώς τα ποιήματα που έγραψε, στη διάλεκτο του χωριού της, είναι σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο – το μέτρο που χρησιμοποιείται στη δημοτική ποίηση. Ο ποιητικός λόγος της είναι απτός, ενώ οι αφηρημένες έννοιες (π.χ. η χαρά) ζυμώνονται, σαν το ψωμί:

Χαρά προπαρασκεύσατη κι αλαφροζυμωμένη

τ΄ αέρ΄ αέρα πήρασι και σ’ έχουν καμωμένη

κι αέρας είσαι και περνάς κι αφήνεις τον αέρα

Με το έργο της έχουν ασχοληθεί αρκετοί ερευνητές, μεταξύ αυτών:

Ο συμπατριώτης της Μάνος Ι. Ελευθερίου, δάσκαλος και υπεύθυνος Πολιτιστικών Θεμάτων στο Υπουργείο Παιδείας.

Ο συγγραφέας και κριτικός Μιχάλης Γ. Μερακλής, ο οποίος παρουσίασε τη λαϊκή ποιήτρια στο ‘Τέταρτο Συμπόσιο Ποίησης’, το 1984, με θέμα «Αφιέρωμα στο δημοτικό τραγούδι».

Δημοσιευμένες συλλογές

 

 

ΕΤΟΣ	ΤΙΤΛΟΣ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ	ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΤΙΧΩΝ	ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
1980	Τα Σαράντα Χοχλίδια	7.994 στίχοι	Βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών.
1981	Το Απείραχτο
1981	Η Ανάσα Του Αιγαίου
1983	Τ’ Ανεμόμυλου Το Τέλος
1984	Ψάχω Να Δω Μες Τ’ Άθωρο	18.000 στίχοι
1987	Η Φωνή Της Ειρήνης

 

 

 

 

 

About The Author