Η ΕΝΔΟ-ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΒΙΑ ΚΑΙ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ

– Tου Κωνσταντίνου Σκαρβέλη-Σ/χου Κλινικού Ψυχολόγου 

 

 

 

Τι είναι η ενδο-οικογενειακή βία

Η εσφαλμένη χρήση δύναμης και άσκηση ελέγχου από έναν ενήλικα (συνήθως άνδρα) σε έναν άλλον ενήλικα (συνήθως γυναίκα) στα πλαίσια μιας στενής σχέσης.

Μορφές

Α. Ψυχολογική

Β. Φυσική

Γ. Σεξουαλική

Δ. Οικονομική

Ε. Παρενόχληση μέσω παραφύλαξης (Stalking)

Α. Ψυχολογική Βία

Μια σειρά από στάσεις και λόγια που αποσκοπούν στην περιφρόνηση και στην άρνηση του τρόπου ζωής ενός άλλου προσώπου – την αποσταθεροποίηση ή την προσβολή του άλλου – την μεταχείριση του σαν αντικείμενο – την υποταγή, στον έλεγχο και στη διατήρηση της εξουσίας.

Άξονες Ψυχολογικής Βίας

Ο έλεγχος: η κακόβουλη επίβλεψη κάποιου με την έννοια της κυριαρχίας και της εξουσίας πάνω του. Μπορεί να είναι ο έλεγχος των ωρών ύπνου, γευμάτων, των κοινωνικών σχέσεων ακόμη και των σκέψεων και η παρεμπόδιση της επαγγελματικής ανόδου και η ολοκλήρωση των σπουδών της. 

ΕΞΟΥΣΙΑ

Η απομόνωση: προοδευτική απομόνωση από οικογένεια και φίλους, από εργασιακό περιβάλλον και κοινωνική ζωή → κοινωνική απομόνωση και αποξένωση π.χ. κατάργηση κινητού τηλεφώνου ή υπολογιστή, υπονοούμενα και ψέματα που στρέφουν την γυναίκα εναντίον των οικείων της → η ζωή να περιστρέφεται γύρω του, αποκλειστικότητα σκέψης, ΕΛΕΓΧΟΣ. 

Παθολογική Ζήλια: συνεχής καχυποψία, αστήρικτη απόδοση προθέσεων, αναφορά στο παρελθόν, άρνηση της πραγματικότητας.

Αφετηρία κάποιο αίσθημα απαξίωσης: ο άντρας χωρίς να εξετάζει τον εαυτό του, εξηγεί την αποστέρησή του με την απιστία της γυναίκας του.

Το μαρτύριο: ατελείωτες συζητήσεις για απόσπαση ομολογιών που οδηγούν στην εξάντληση και στην αποδοχή ψεύτικων κατηγοριών.

Παρακολούθηση στο δρόμο, βομβαρδισμός τηλεφωνημάτων, αναμονή στην έξοδο από την εργασία → ΕΛΕΓΧΟΣ

Η υποτίμηση: θίξιμο αυτοεκτίμησης, περιφρονητική στάση και προσβλητικά λόγια (π.χ. για διανοητική ικανότητα), υποτιμητικές εκφράσεις, δυσάρεστες παρατηρήσεις, απόρριψη ιδεών και συναισθημάτων, κατηγορίες για ανάρμοστη συμπεριφορά (εμφάνιση, φροντίδα παιδιών και σπιτιού, έξοδα), συστηματικές κριτικές κατά της οικογένειας, φίλων, επιθετικές χειρονομίες κατά των παιδιών → πλήττεται η αυτοεκτίμησή της, απώλεια εμπιστοσύνης. 

Οι ταπεινώσεις: έλλειψη σεβασμού, γελοιοποίηση, υποβάθμιση (π.χ. φτύσιμο, ύβρεις, άσεμνες χειρονομίες και πράξεις), ρήξη ταυτότητας, εσωτερική κατάρρευση.

Πράξεις εκφοβισμού: έκφραση κακοθυμίας σπάζοντας αντικείμενα, παίξιμο με μαχαίρι, επικίνδυνη οδήγηση, έμμεσες επιθέσεις π.χ. σε ένα αγαπημένο κατοικίδιο → ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΙΑ, ΕΞΟΥΣΙΑ.

Η αδιαφορία στο αίτημα τρυφερότητας: άρνηση ενδιαφέροντος, έκδηλη απόρριψη ή περιφρόνηση αισθημάτων, αδιαφορία για την ψυχική και φυσική κατάσταση του άλλου → ΑΝΑΣΦΑΛΕΙΑ.

Οι απειλές: στέρηση παιδιών, χρημάτων. Απειλές βίας και αυτοκτονίας → ΕΠΩΜΙΣΜΟΣ ΕΥΘΥΝΩΝ – ΤΕΛΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΦΥΣΙΚΗ ΕΠΙΘΕΣΗ.

 

Β. Φυσική Βία

1. ΑΜΕΣΗ

Σφιξίματα, χαστούκια, γροθιές, κλοτσιές, απόπειρες στραγγαλισμού, δαγκώματα, καψίματα, στρίψιμο χεριών, βιαιοπραγία με αιχμηρό όργανο ή με όπλο.

Χτυπήματα στην κοιλιά: στόχος να πληγεί η ικανότητα για αναπαραγωγή.

Τραβήγματα μαλλιών, στραμπούληγμα χεριών τα οποία δεν αφήνουν ίχνη.

2. ΕΜΜΕΣΗ

Βασανισμός αγαπημένου ζώου ή κακομεταχείριση παιδιού από άλλο γάμο.

Στόχος όλων: Πρόκληση φόβου – Εκμηδενισμός Υποκειμένου – Υποταγή σώματος και ψυχής

• Κυρίως εμφανίζεται όταν η γυναίκα αντιστέκεται στην ψυχολογική βία ή όταν η γυναίκα έχει αποφασίσει να φύγει
• Αφήνει ορατά ίχνη – θεωρείται βίαια από το εξωτερικό περιβάλλον
• Συνήθως οι βιαιοπραγίες δεν είναι καθημερινές
• Μπορεί να συμβούν μία φορά ή και να επαναλαμβάνονται – όταν δεν καταγγέλλονται κλιμακώνονται σε ένταση και συχνότητα
• Γυναίκες έχουν χειρότερη κατάσταση υγείας και καταναλώνουν περισσότερα φάρμακα / ψυχοφάρμακα

Γ. Σεξουαλική Βία

• Από σεξουαλική παρενόχληση μέχρι σεξουαλική εκμετάλλευση, περνώντας από συζυγικό βιασμό
• Εξαναγκασμός σε επικίνδυνες ή εξευτελιστικές σεξουαλικές δραστηριότητες και σε δυσάρεστες σκηνοθεσίες
• Χρησιμοποιείται χυδαίο λεξιλόγιο και εξευτελιστικές βρισιές
• Δεν έχει σχέση με τον πόθο
• Αιτία ανεπιθύμητων εγκυμοσυνών, πυελικών τραυματισμών και μετάδοσης σεξουαλικά μεταδιδόμενων νοσημάτων
• Περισσότερα μετα-τραυματικά ψυχολογικά συμπτώματα – αισθήματα κατωτερότητας 
• Συχνά αποσιωπάται γιατί αποτελεί μέρος του «συζυγικού καθήκοντος»
• Αποδοχή σεξουαλικής πράξης για να πάψει η παρενόχληση
• Εκδηλώνεται μέσω α) ταπείνωσης και β) αυταρχικότητας και αποσκοπεί στην απόλυτη υποβάθμιση και κυριαρχία
• Όταν εκφράζονται τα παράπονα δυσκολεύονται να βρουν κατανόηση – θεωρούνται μαζοχίστριες
• Μπορεί να εξακολουθήσει και μετά το χωρισμό με απειλές και ενοχλήσεις

Δ. Οικονομική και Χρηματική πίεση

• Άρνηση οικονομικής ενίσχυσης και ενοχοποιητικές παρατηρήσεις
• Αποτροπή επαγγελματικής δραστηριότητας ή σπουδών χρησιμοποιώντας προσχήματα
• Φόβος οικονομικών δυσχερειών – οικονομική εξάρτηση
• Αφαίρεση αυτονομίας – οικονομική εξουσία
• Από μόνη της η υλική εξάρτηση δεν είναι εμπόδιο – συνδυασμός ψυχολογικής εξάρτησης

Ε. Παρενόχληση μέσω παραφύλαξης (Stalking)

Έλεγχος, παρακολούθηση, παθολογική ζηλοτυπία συνήθως μετά το χωρισμό – μπορεί να οδηγήσει σε δολοφονία.

Η δολοφονία της Συντρόφου

Εγκλήματα πάθους: α) Παρορμητική πράξη – «ατύχημα», β) Επαναλαμβανόμενες βιαιότητες και ζήλιες.

Συζυγική παράνοια: Σκοτώνουν για να αποζημιωθούν – εκδικηθούν → πράξη άκρας κυριαρχίας. 

 

Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΗΣ ΒΙΑΣ

Η συζυγική βία αναπτύσσεται ακολουθώντας μια κυκλική πορεία της οποίας η ένταση και η συχνότητα αυξάνεται με το χρόνο. Σπάνια ένα βίαιο γεγονός είναι μοναδικό στην ιστορία μιας σχέσης.

Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο συζυγικής βίας, προκύπτουν περίοδοι κατά τις οποίες η ένταση αυξάνεται και οδηγείται σιγά – σιγά προς την κορύφωση.

1η ΦΑΣΗ

Η 1η φάση συνήθως ξεκινά με λεκτικές επιθέσεις των οποίων το περιεχόμενο αποτελείται από προσβλητικούς χαρακτηρισμούς για το τι είναι η γυναίκα (π.χ. είσαι άχρηστη), τι λέει ή τι κάνει. Κατά την περίοδο αυτή υπάρχουν συχνοί διαπληκτισμοί για ασήμαντες αιτίες και επίσης εμφανίζονται οι πρώτες απειλές βίας. Η διάρκεια αυτής της φάσης ποικίλει και μπορεί να είναι από μερικές ώρες μέχρι μερικούς μήνες.

Όσο διαρκεί η φάση της κλιμάκωσης της έντασης, η γυναίκα πολύ συχνά επιστρατεύει όλες τις δυνάμεις της και βάζει σε εφαρμογή τακτικές προκειμένου να διατηρήσει την ισορροπία της κατάστασης. Βάζει σε εφαρμογή τον αμυντικό μηχανισμό της άρνησης για να μετριάσει το φόβο και να έχει την ψευδαίσθηση ότι έχει τον έλεγχο της κατάστασης, ιδιαίτερα αν έχει ξαναδιασχίσει αυτόν τον κύκλο βίας.

2η ΦΑΣΗ

Η φάση της έκρηξης της βίας χαρακτηρίζεται από την ολική απώλεια ελέγχου του βίαιου συζύγου η οποία μπορεί να προκύψει με την παραμικρή αφορμή. Στην πραγματικότητα, αυτή η απώλεια ελέγχου είναι ένα πολύ αποτελεσματικό μέσο για τον εκφοβισμό του άλλου. Ο θύτης μπορεί να χαστουκίσει, να κλωτσήσει ή ακόμα και να διαπράξει ανεπανόρθωτες σωματικές βλάβες. Επίσης, μπορεί να ασκήσει σεξουαλική βία ή ακόμη και να χρησιμοποιήσει όπλα. Τις περισσότερες φορές σ’ αυτή τη φάση δεν υπάρχουν μάρτυρες – εκτός ίσως από παιδιά – και η γυναίκα δεν μπορεί να κάνει πολλά για να σταματήσει τη βία. Αυτή η φάση είναι η πιο σύντομη, αποτελεί ένα φαινομενικό τέλος της βιαιοπραγίας και είναι συνδεδεμένη με μια φυσική / σωματική και συναισθηματική εξουθένωση του θύτη και του θύματος (ο θύτης έχει την αίσθηση ότι «αυτή κατάλαβε»). Κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης η γυναίκα είναι τρομοκρατημένη, μπορεί να προσπαθήσει να αμυνθεί ή να αναζητήσει κάποιο καταφύγιο. Μετά από αυτό το βίαιο επεισόδιο, η γυναίκα, σε κατάσταση σοκ, συχνά συμβουλεύεται κάποιον γιατρό για να αντιμετωπίσει τα τραύματά της. Ακόμη κι αν τα τραύματα δεν είναι εμφανή πολύ συχνά παρατηρείται μια διάχυτη οδύνη και δυσφορία. Σ’ αυτή τη φάση του σοκ, η γυναίκα συχνά οδηγείται να μιλήσει σε κάποιον γνωστό ή κάποιον επαγγελματία (γιατρό, κοινωνικό λειτουργό, ψυχολόγο).

3η ΦΑΣΗ

Μετά την κρίση, εγκαθίσταται μια περίοδος μεταμέλειας. Ο σύντροφος έχει την τάση να μετανιώνει γι’ αυτά που έκανε, να αναζητά τη συγχώρεση ή ακόμη και να υπόσχεται ότι θα καταφύγει για βοήθεια σε κάποιον ειδικό. Φοβούμενος μη χάσει τη σύντροφό του, ελαχιστοποιεί την αξία των γεγονότων που έλαβαν χώρα, δικαιολογεί τη συμπεριφορά του χρησιμοποιώντας εξωτερικούς παράγοντες (οικονομικά προβλήματα, προβλήματα στη δουλειά) και υπόσχεται ότι δεν θα ξανασυμβεί. Η γυναίκα μπορεί να θεωρήσει τον εαυτό της μερικώς υπεύθυνο για ότι συνέβη. Αυτή η συμπεριφορά καλλιεργεί στη γυναίκα την ελπίδα ότι ο σύντροφός της θα αλλάξει και δεν θα είναι πια βίαιος μαζί της αν εκείνη καταφέρει να είναι αντάξια των προσδοκιών του, να τον φροντίζει και να τον στηρίζει. Το ζευγάρι μπαίνει σε μια περίοδο που μπορεί να χαρακτηριστεί σαν μήνας του μέλιτος και η γυναίκα ξανά – ανακαλύπτει τη ζεστή και προστατευτική πλευρά του συζύγου της. Αυτή η φάση είναι που την εμψυχώνει να παραμείνει, να συνεχίσει την κοινή ζωή και να σβήσει από την σκέψη της όλες αυτές τις τρομακτικές σκηνές που έζησε.

Όμως, όσο ο κύκλος επαναλαμβάνεται, τόσο πιο έντονο είναι το αποτύπωμα της βίας πάνω στο θύμα και τόσο περιορίζεται χρονικά η περίοδος του μέλιτος.

Κάποια στιγμή η γυναίκα θα βρεθεί καθημερινά εκτεθειμένη στην απαξίωση, τον έλεγχο, την επιθετικότητα και θα ζει μέσα στην ανασφάλεια και το φόβο, εξαρτώμενη συνέχεια από τη διάθεση του συντρόφου της. Η γυναίκα θα θεωρεί τον εαυτό της ανίκανο να σταθεί μέσα στη σχέση ή οπουδήποτε αλλού και υπεύθυνη για τη βία του συζύγου. Θα αισθάνεται ανίκανη να ξεφύγει από την κατάσταση ή να τη βελτιώσει.

Ο κύκλος αυτός μπορεί να είναι ατελείωτος αν το θύμα δεν βρει ένα τρόπο για να αποδράσει  φυσικά και συναισθηματικά από αυτή τη νοσηρή κατάσταση.

ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Έρευνες στην Ευρώπη επισημαίνουν ότι:

• Η ενδο-οικογενειακή βία είναι βασική αιτία αναπηρίας και θανάτου (Ball, 1996: United Nations World development Report 1995)
• 2 γυναίκες πεθαίνουν την εβδομάδα στην Ευρώπη από τους νυν ή πρώην συντρόφους τους (Home Office, 1996, UK)
• 69% της ενδο-οικογενειακής βίας καταλήγει σε τραυματισμό (BCS, 1996)
• Μία στις τέσσερις περιπτώσεις καταλήγει σε βαριά σωματικά τραύματα (Stanko et al, 1997)
• Οι γυναίκες που κακοποιούνται σωματικά, κακοποιούνται κατά μέσω όρο 4 φορές το χρόνο (Mooney, 2003)
• Το 60% των κακοποιημένων γυναικών, υφίσταντο βία κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και ως συνέπεια το 13% αποβάλλουν (Mc Williams & Mc Kiernan, 1993)
• Στο 90% των περιστατικών βίας, τα παιδιά βρίσκονται στο ίδιο ή στο διπλανό δωμάτιο (European Crime Survey, 2002)
• Στο 50% των περιστατικών ενδο-οικογενειακής βίας, τα παιδιά είναι επίσης θύματα άμεσης βίας (NSPCC, 2005)
• Η ενδο-οικογενειακή βία είναι παράγοντας που συντελεί στο ένα τέταρτο των αυτοκτονιών των γυναικών (Stark et al, 1997)
• Οι συνέπειες της ενδο-οικογενειακής βίας είναι παρόμοιες με τις συνέπειες των βασανιστηρίων και της φυλάκισης ομήρων (Graham et al, 1988)
• Το πιο συνηθισμένο σχήμα βίας είναι αυτό στο οποίο ο άνδρας είναι ο δράστης και η γυναίκα το θύμα. Το αντίθετο σχήμα στο οποίο η γυναίκα είναι αυτή που επιτίθεται, εμφανίζεται μόνο στο 4% των περιπτώσεων (Women’s Aid, 2006)

About The Author